Phòng Thị trường điện Công ty Thủy điện Đồng Nai. Ảnh: Ngọc Hà Tính đến nay, Thị trường phát điện cạnh tranh đã vận hành được hơn 1 năm, những tín hiệu tích cực của một thị trường có nhiều cạnh tranh giữa các nhà sản xuất điện được thể hiện rõ, việc huy động các nguồn điện đã hiệu quả và minh bạch hơn. Việc huy động điện đang thực hiện theo phương thức chào giá, nhà máy nào chào giá thấp hơn sẽ được huy động trước, việc làm này được công khai trên website của thị trường phát điện. Đặc biệt, giá phát điện đã thể hiện được quan hệ cung cầu. Khi phụ tải ở những giờ cao điểm, giá điện của thị trường cũng cao, song trong giờ thấp điểm giá lại thấp hơn. Đặc điểm này đã gián tiếp khuyến khích nhà máy điện tăng khả năng sẵn sàng phát điện và có những chiến lược chào giá phù hợp để bảo đảm doanh thu. Thực tế, nhiều nhà máy điện đã kinh doanh hiệu quả hơn sau khi tham gia thị trường phát điện. Kết quả của năm 2013 đã ghi nhận sự thành công bước đầu của thị trường phát điện cạnh tranh (VCGM), tạo động lực cho sự hình thành và phát triển thị trường điện hoàn chỉnh tại Việt Nam sau năm 2020
Phó Thủ tướng Chính phủ Hoàng Trung Hải đã đánh giá cao những thành công bước đầu quan trọng này. Phó Thủ tướng nhấn mạnh, Bộ Công Thương, Cục Điều tiết Điện lực và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cần tiếp tục phát huy thành quả đạt được, đồng thời tiếp tục nghiên cứu các điều kiện cần thiết, khẩn trương triển khai thị trường điện theo đúng lộ trình.
EVN – với vai trò là đơn vị xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, đào tạo nguồn nhân lực, vận hành thị trường… đã nỗ lực hoàn thành tốt nhiệm vụ. Các nhà máy điện thuộc EVN quản lý cũng là những đơn vị tiên phong tham gia trực tiếp, tích cực vào thị trường, tạo yếu tố cần và đủ để VCGM vận hành hiệu quả. Các đơn vị tiêu biểu như: Nhiệt điện Nhơn Trạch 1, 2, Công ty Cổ phần Thủy điện Đa Nhim – Hàm Thuận - Đa Mi (DHD), Thủy điện Thác Bà, Nhiệt điện Phả Lại… đã tăng thêm được lợi nhuận thông qua việc tham gia chào giá trực tiếp trên thị trường.
Công ty Cổ phần Thủy điện Đa Nhim – Hàm Thuận - Đa Mi (DHD) là một trong các đơn vị đầu tiên tham gia chào giá trực tiếp trên thị trường. Ảnh: Ngọc Hà
Những thành quả bước đầu của VCGM là một trong những cơ sở để Chính phủ quyết định đẩy nhanh lộ trình triển khai thị trường điện nước ta. Ngày 8-11-2013, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 63/2013/QĐ-TTg quy định về lộ trình, các điều kiện và cơ cấu ngành Điện để hình thành và phát triển các cấp độ thị trường điện lực tại Việt Nam, thay thế cho Quyết định số 26/2006/QĐ-TTg ngày 26-1-2006. Theo đó, cấp độ 2 của thị trường điện là thí điểm thị trường bán buôn điện cạnh tranh, sẽ được đẩy lên sớm hơn so với kế hoạch ban đầu. Cụ thể, năm 2015, 2016 sẽ triển khai thí điểm, chuẩn bị để năm 2017 đưa vào vận hành chính thức thị trường bán buôn điện cạnh tranh.
EVN cho biết, khó khăn về hạ tầng công nghệ thông tin, hệ thống quy tắc, quy định cho thị trường, chất lượng nguồn nhân lực… sẽ là những vấn đề mà EVN phải đối mặt khi triển khai thí điểm thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Đặc biệt, trên thị trường bán buôn điện cạnh tranh, các đơn vị phân phối (đối với EVN là các tổng công ty phân phối điện) sẽ trực tiếp mua buôn, thay vì thông qua 1 đơn vị mua buôn duy nhất (hiện nay là công ty Mua bán điện). Đây là cơ hội, nhưng cũng là thách thức đối với các tổng công ty phân phối điện, bởi các đơn vị này xưa nay vốn chỉ quen bán lẻ. Bên cạnh đó, các đơn vị phân phối điện ngoài EVN hoàn toàn có thể tham gia mua buôn – bán buôn cạnh tranh trên thị trường này, trực tiếp cạnh tranh với các đơn vị thuộc EVN, nếu đủ năng lực.
Hiện, EVN đang và sẽ nghiên cứu, sớm đưa ra kế hoạch triển khai trong năm 2014, ngay sau khi có chỉ đạo cụ thể của Bộ Công Thương, đảm bảo đến 2015, việc thí điểm thị trường bán buôn điện cạnh tranh sẽ diễn ra thuận lợi.
Thị trường phát điện cạnh tranh sau 1 năm vận hành đã nâng cao tính minh bạch, công bằng trong việc huy động các nguồn điện. Đồng thời nâng cao hiệu quả cạnh tranh và giảm chi phí phát điện của nhà máy. Thị trường điện đã được vận hành liên tục, không gián đoạn kể cả những thời điểm vận hành hệ thống khó khăn như sự cố hệ thống điện miền Nam tháng 5-2013, xả nước đổ ải miền Bắc, ngừng cung cấp khí các nhà máy phía Nam.
Ghi nhận những kết quả tích cực trong việc hình thành thị trường phát điện cạnh tranh trong năm qua, Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải yêu cầu Bộ Công Thương, các đơn vị liên quan tiếp tục hoàn thiện các điều kiện, vấn đề liên quan trong giai đoạn phát điện cạnh tranh. Trong đó, lưu ý vấn đề xây dựng các cơ chế, văn bản pháp luật liên quan, đẩy nhanh việc tham gia thị trường điện của các nhà máy; xem xét các công việc chuẩn bị thực hiện các điều kiện cho giai đoạn bán buôn điện cạnh tranh thí điểm quy định tại Lộ trình hình thành và phát triển thị trường điện cạnh tranh Việt Nam. Cụ thể là các nguyên tắc thiết kế tổng thể, mô hình thị trường đến các cơ chế hợp đồng, vấn hành, thanh toán, huy động điện và đầu tư nguồn điện mới.
Bộ Công Thương, EVN cũng đã trình lên lộ trình phê duyệt, triển khai Đề án thiết kế tổng thể thị trường bán buôn điện cạnh tranh Việt Nam, dự kiến cuối năm 2015 đến 2016 sẽ thực hiện thí điểm và 2017 sẽ thực hiện thị trường bán buôn cạnh tranh hoàn chỉnh./