Mực nước về hồ thủy điện Đồng Nai thấp hơn nhiều so với nhiều năm gây khó khăn cho sản xuất điện. Ảnh: Ngọc Hà/Icon.com.vn
Mùa mưa ở khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ kết thúc sớm hơn bình thường. Ở Trung Bộ ngoại trừ các tỉnh Thanh Hóa và Nghệ An, còn lại các tỉnh, mưa lớn xảy ra rất ít, tổng lượng mưa trong các tháng đều thiếu hụt rất nhiều so với trung bình nhiều năm (TBNN) cùng thời kỳ. Tình trạng khô hạn ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên không chỉ ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp mà còn có nguy cơ xảy ra thiếu điện vào mùa khô năm nay..
Khô hạn nghiêm trọng ở miền Trung, Tây Nguyên
Trong mùa lũ, dòng chảy trung bình tháng trên hầu hết các sông ở Trung Bộ và khu vực Tây Nguyên đều nhỏ hơn TBNN từ 45-50%, một số tỉnh nhỏ hơn tới 70% như tỉnh Hà Tĩnh, các tỉnh từ Quảng Trị đến Khánh Hòa. Trên sông Mê Kông dòng chảy thiếu hụt so với TBNN cùng kỳ từ 10-40%. Đỉnh lũ tại các trạm thượng nguồn sông Mê Kông thấp hơn đỉnh lũ TBNN từ 0,5-1,5m.
Cho đến cuối tháng 11-2012, các hồ chứa thủy lợi trên hầu hết các tỉnh Trung Bộ đều thiếu hụt 20-50%, Tây Nguyên thiếu hụt 10-15% so với dung tích thiết kế, đặc biệt ở một số tỉnh như: Hà Tĩnh, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định thiếu hụt tới 60-80%. Các hồ chứa thủy điện ở Trung Bộ, Tây Nguyên và miền Đông Nam Bộ đều thấp hơn mức dâng bình thường từ 1 – 6m, riêng hồ A Vương (Quảng Nam) thấp hơn: 32m; Cửa Đạt (Thanh Hóa): 21m.
Đến nay mùa mưa lũ ở các khu vực từ Thanh Hóa đến Quảng Bình, Tây Nguyên và Nam Bộ đã kết thúc; khu vực từ Quảng Trị đến Bình Thuận đang ở thời kỳ cuối mùa và không còn khả năng xảy ra mưa lũ lớn.
Dự báo trong mùa khô 2012-2013 lượng mưa ở Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ phổ biến thấp hơn bình thường, riêng ở Trung Bộ thấp hơn nhiều. Dòng chảy trên các sông ở Thanh Hóa, Nghệ An có khả năng thấp hơn TBNN từ 15-30%; các sông từ Hà Tĩnh đến Bình Thuận thấp hơn từ 40-50%, có nơi thấp hơn từ 70-80%; khu vực Tây Nguyên ở mức xấp xỉ TBNN.
Tình trạng thiếu nước, khô hạn có khả năng xảy ra nghiêm trọng trên diện rộng ở khu vực từ Hà Tĩnh đến Bình Thuận, xảy ra cục bộ một số vùng thuộc khu vực Tây Nguyên và miền Đông Nam Bộ. Độ mặn có khả năng xâm nhập sâu vào vùng cửa sông, ven biển khu vực Trung Bộ.
Lượng mưa từ đầu mùa mưa ở Tây Nguyên đến nay đạt thấp hơn từ 20% đến 40% so với các mùa mưa trước, tại các địa phương: Đak Tô (Kon Tum) lượng mưa chỉ đạt 42% so với trung bình nhiều năm, TP. Pleiku (Gia Lai) chỉ đạt 60%. Mực nước trên các hệ thống sông lớn ở các tỉnh Tây Nguyên như: sông Đồng Nai, Sê San, sông Ba, Sê-rê-pôk thấp hơn so với trung bình các năm trước từ 0,5m đến 1m.
Thủy điện cũng thiếu nước
Có những đoạn vùng hạ lưu sông Ba, mực nước thấp hơn từ 1,5 m đến 1,8 m, có đoạn đến cả trẻ em cũng có thể lội từ bên này sang bên kia sông. Nguyên nhân sông Ba đột ngột cạn nước một phần do lượng mưa ít, một phần nữa là do thủy điện Đak Srong 2, Đak Srong 2A (xã Yang Nam, huyện Kông Chro) và công trình hồ chứa nước Thủy điện An Khê - Ka Nak (thuộc Ban quản lý thủy điện 7) tổ chức chặn dòng, tích nước nên mực nước sông giảm xuống nhanh chóng.
Từ trung tuần tháng 9 -2012 đến nay, chính quyền và ngành chức năng ở các huyện phía đông Gia Lai đã huy động nhân dân ra be bờ, ngăn nước phục vụ bơm tưới cho cây lúa và nhiều cây hoa màu khác. Nhưng do mực nước thấp nên các trạm bơm: Ia Kdăm, Plei Toan, Kim Tân 2 và Chư Mố 1 (huyện Ia Pa, Gia Lai) đã ngừng hoạt động và nhiều địa phương khác cũng bị ảnh hưởng do thiếu nước.
Huyện Ia Pa cho biết: Đây là hiện tượng chưa bao giờ xảy ra đối với sông Ba. Khoảng 350 ha lúa các xã phía Nam của huyện Ia Pa trong thời kỳ trổ bông đang đứng trước nguy cơ khô hạn giữa mùa mưa. Toàn tỉnh có hơn 23.200 ha cây trồng các loại bị hạn, trong đó mất trắng gần 17 nghìn ha, giảm năng suất (từ 30 đến 70%).
Cùng với sông Ba, lưu lượng nước trên hệ thống sông Sê San chỉ bằng 20% so với năm ngoái, và các hồ thủy điện lớn như Ia Ly, Plei Krông cũng trong tình trạng thiếu nước trầm trọng. Công ty Thủy điện Ya Ly cho biết, đến nay hồ chứa của thủy điện Plei Krông chỉ đạt 537m, trong khi mực nước dâng bình thường là 570m (thấp hơn cùng kỳ 33m), còn hồ chứa Nhà máy Thủy điện Ia Ly chỉ đạt 494m (thấp hơn cùng kỳ 20m) - cả hai hồ chứa đã sát với mực nước chết. Ở thời điểm này năm ngoái, lưu lượng nước trên hệ thống sông Sê San đạt trên 1.000 m3/giây, nhưng hiện tại chỉ đạt 200 m3/giây, chỉ đáp ứng được từ 1/3 đến 1/2 công suất tối đa của 2 nhà máy, dẫn đến nguy cơ thiếu điện giữa mùa mưa là khó tránh khỏi.
Không chỉ ở Gia Lai mà hầu hết các nhà máy thủy điện phía Nam như Thác Mơ, Trị An, Hàm Thuận – Đạ Mi, Đa Nhim, Đại Ninh... cũng đang trong tình trạng tương tự; lưu lượng nước từ thượng nguồn đổ về chỉ đạt khoảng 50% so với cùng kỳ năm ngoái.
Theo nhận định của cơ quan chức năng, từ giờ đến đầu mùa khô, Tây Nguyên có rất ít mưa, khi nào có bão và không khí lạnh thì mới có mưa cho khu vực này. Vì vậy, mùa khô tới sẽ là một mùa hạn hán khốc liệt đối với toàn bộ khu vực Tây Nguyên.
…vẫn tham gia chống hạn
Tại tỉnh Phú Yên đã huy động các lực lượng và nhân dân tham gia làm thủy lợi; tu bổ, nạo vét kênh mương, công trình trên kênh, bể hút, bể xả đảm bảo đưa nước thông suốt từ đầu mối đến mặt ruộng, nhất là cấp kênh nội đồng. Các bờ bao, cống tiêu, cống ngăn mặn cũng được củng cố đảm bảo tiêu thoát nước tốt trong thời kỳ gieo sạ vào đầu vụ, không để mặn xâm nhập sâu đối với các khu tưới có ảnh hưởng thủy triều. Đồng thời thường xuyên kiểm tra độ mặn nguồn nước ở các trạm bơm tưới có khả năng bị nhiễm mặn để kịp thời có kế hoạch bơm tưới hợp lý trong quá trình cấp nước. Song song với đó, tu bổ các đập bồi, đập tạm đảm bảo kín nước, hạn chế thất thoát nước.
Thực hiện chỉ đạo của tỉnh Phú Yên, hai Công ty CP TĐ Sông Ba Hạ và Vĩnh Sơn-Sông Hinh tăng cường phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND huyện Sơn Hòa, Sông Hinh và Công ty TNHH MTV Thủy nông Đồng Cam thống nhất lịch phát điện của từng nhà máy TĐ, đảm bảo cung cấp nước thường xuyên nguồn nước trên hệ thống Sông Ba để các trạm bơm, đập thủy lợi Đồng Cam đủ nước phục vụ sản xuất và chống hạn. Khi nhà máy TĐ Sông Ba Hạ và Sông Hinh chạy phát điện hoặc xả nước, huyện Sơn Hòa và Sông Hinh có nhiệm vụ giám sát chặt chẽ các trạm bơm hoạt động đồng thời với công suất tối đa để tiết kiệm nước xả của các hồ TĐ theo đúng lịch tưới của địa phương, đồng thời nạo vét kênh mương dẫn vào trạm bơm đúng thiết kế. Tỉnh Phú Yên yêu cầu các trạm bơm cũng phải bố trí bảo dưỡng máy vào thời gian không sử dụng nước giữa vụ Đông Xuân và Hè Thu hoặc thời gian cuối tháng 8/2013, đầu tháng 9/2013 khi kết thúc vụ Hè Thu. Việc sửa chữa được tiến hành luân phiên từng máy và đảm bảo nước cho hạ lưu.
Để đảm bảo mục tiêu chống hạn ở khu vực miền Trung và Tây Nguyên, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) chủ động đề xuất với Cục Điều tiết điện lực tách các nhà máy có lưu lượng nước về thấp và mực nước thấp ra khỏi thị trường phát điện cạnh tranh để điều hành tập trung từ Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) nhằm tích nước tối đa chuẩn bị cho cấp nước vùng hạ du mùa khô năm 2013. Hiện tại A0 đã và đang phối hợp với các Công ty TĐ và các tỉnh khu vực miền Trung, Tây Nguyên đáp ứng nhu cầu cấp nước cho sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp.
Theo đó, tại tỉnh Quảng Nam, các bên đã thống nhất kế hoạch cấp nước từng đợt để bổ sung dòng chảy cho hệ thống sông Vu Gia-Thu Bồn. Trong đó, với lưu lượng từ TĐ A Vương là 39m3/s, liên tục trong 24h/ngày. TĐ Sông Tranh 2 tối thiểu 6h/ngày với lưu lượng 110m3/s. TĐ Đăk Mi 4 liên tục 24h/ngày với lưu lượng 50m3/s.
Hồ TĐ Buôn Tua Srah duy trì lưu lượng khoảng 100m3/s trong 8-10h/ngày để cấp nước cho vùng hạ du tỉnh Đăk Lăk. TĐ Sông Ba Hạ và TĐ Sông Hinh phối hợp xả nước để duy trì dòng chảy liên tục cho hệ thống thủy nông Đồng Cam (Phú Yên) với lưu lượng 40m3/s đến giữa tháng 4/2013. Từ tháng 1/2013 đến 31/5/2013, TĐ Đa Mi điều tiết lưu lượng chạy máy tối thiểu là 30m3/s ít nhất 12h/ngày cấp nước cho hai huyện Tánh Linh và Đức Linh (Bình Thuận). Còn đối với TĐ Đại Ninh, lưu lượng chạy máy trung bình ngày tối thiểu từ đầu tháng 1 đến tháng 4 năm nay là 10,75m3/s để cấp nước cho huyện Bắc Bình và huyện Hàm Thuận Bắc. Riêng TĐ Đa Nhim sẽ duy trì lưu lượng khoảng 8-18m3/s trong khoảng thời gian từ tháng 1-giữa tháng 5/2013 cấp nước cho Ninh Thuận.
…và đảm bảo cung ứng điện
Năm nay, sản lượng TĐ được huy động cả năm sẽ gần 54 tỷ kWh; trong đó, mùa khô (từ tháng 1 đến tháng 6) là 20 tỷ kWh. Tuy nhiên, do các hồ TĐ không tích được đầy hồ vào cuối năm 2012 nên sản lượng điện thiếu hụt vào mùa khô này sẽ là 1,43 tỷ kWh (tính cả các hồ bậc thang là 2,42 tỷ kWh). Theo tính toán của EVN, trong năm, Tập đoàn này sẽ phải huy động gần 1,6 tỷ kWh chạy dầu FO và DO; trong đó, mùa khô là trên 1,1 tỷ kWh.
Ngoài đảm nhiệm vai trò cung cấp nước tưới cho sản xuất nông nghiệp, các nhà máy TĐ vẫn phải duy trì phát điện để đáp ứng nhu cầu sử dụng điện, nhất là thời điểm các tháng mùa khô, hệ thống điện quốc gia được đánh giá luôn vận hành trong tình trạng căng thẳng.
Công ty thủy điện Đồng Nai cho biết, với mực nước về hồ Đồng Nai như hiện nay, có khả năng cả hai nhà máy của Công ty TĐ Đồng Nai sẽ đạt kế hoạch sản xuất 1,3 tỷ kWh trong năm 2013, vẫn thấp hơn sản lượng thiết kế là 400 triệu kWh.
Theo kế hoạch 2013, Công ty CP TĐ Sông Ba Hạ dự kiến phát 692 triệu kWh, tăng 50 triệu kWh so với mức thực hiện năm trước, song hơn 1 tháng, TĐ Sông Ba Hạ chỉ chạy một tổ máy với công suất 66MW và lưu lượng nước chạy máy cao hơn lưu lượng nước về hồ. Công ty cũng thường xuyên quan trắc hồ chứa để có kế hoạch phát điện phù hợp vừa đảm bảo nhu cầu dùng nước cho hạ du, vừa đảm bảo hiệu quả cung cấp điện trong mùa khô 2013. Riêng trong mùa lũ sẽ bình quân phát từ 140-155 triệu kWh. Hiện tại, các tổ máy của nhà máy luôn đảm bảo vận hành an toàn và ổn định, đáp ứng phương thức vận hành của A0 và thị trường phát điện cạnh tranh.
Để đảm bảo cung ứng điện trong mùa khô 2013, EVN đã tập trung sửa chữa các tổ máy nhiệt điện than, tua bin khí; tích nước tối đa các hồ TĐ. Đồng thời đưa nhà máy Uông Bí mở rộng 2 (công suất 300MW), TĐ Bản Chát (220MW), tổ máy 1 (300MW) nhiệt điện Quảng Ninh 2 vào vận hành nhằm tăng nguồn phát điện mùa khô. EVN cũng phối hợp với các Tập đoàn: Công nghiệp Than-khoáng sản Việt Nam (TKV), Dầu khí Việt Nam (PVN), Tổng Công ty Khí Việt Nam, các Công ty phát điện thành viên của TKV, PVN và các đơn vị phát điện khác đảm bảo nguồn phát cho hệ thống điện./